هر یک از مراحل فوق نیازمند در اختیار داشتن هواپیمای مخصوص به خود است. در بحث آموزش خلبانی برای هواپیماهای رزمی در ابتدا دانشجویان با هواپیماهای سبک ملخی (در کشور ما مدل PC-۷) به پرواز پرداخته و با اصول اولیه این فن پیچیده آشنا می شوند. در مرحله بعدی خلبانان به روی هواپیمای جت منتقل می شوند که در در اصل آنها را با عصر جت و پروازهای با سرعت بالا آشنا می کند. بعد از اتمام این مرحله خلبانان بر اساس نمرات و نیازها برای پرنده های مختلف انتخاب شده و یک دوره آموزشی را نیز برای هواپیمای تخصصی خود طی خواهند کرد. جت آموزشی که اخیرا در کشور ما رونمایی شده در حقیقت مربوط به مرحله دوم و تکمیلی آموزش خلبانی جنگی است.
هفته گذشته صنایع دفاعی کشورمان از هواپیمای آموزشی جت یاسین رونمایی کرد که به صورت کاملا بومی در داخل کشور طراحی و تولید شده است. نکته مهم و قابل توجه درباره این هواپیما این که تمام بخش های آن و حتی موتورها به عنوان یکی از حساس ترین بخش ها در هواگرد نیز در داخل کشور ساخته شده است. امروزه در جهان، چندین کشور مدل های گوناگونی از هواپیماهای جت آموزشی پیشرفته را طراحی و تولید می کنند ولی تعداد محدودی از کشورها به طور کامل این نوع هواپیما را طراحی کرده و می سازند لذا جت یاسین از جمله معدود پرنده های جت آموزشی در جهان است که به صورت کامل در داخل یک کشور ساخته می شود. برای نمونه دو کشور کره جنوبی و ایتالیا نیز از جمله سازندگان مهم هواپیماهای آموزشی جت در جهان محسوب می شوند اما این مدل ها برای بحث پیشران نیازمند محصولات آمریکایی هستند.
در ادامه نگاهی به برخی از هم رده های کاملا بومی یاسین داریم که نشان می دهد ایران در این حوزه اقدام مهم و ارزشمندی را انجام داده است. البته باید توجه داشت که این هواپیما فعلا در مرحله بال گشایی رونمایی شده و هنوز تا عملیاتی شدن، مراحلی را در پیش دارد.
آمریکا با تی ۳۸ تالون رکورد دار است
هواپیمای جت آموزشی تی ۳۸ تالون اولین پرنده آموزشی جت با توان پرواز مافوق صوت بود و در کلاس خود رکوردار بیشترین تعداد تولید شده با بیش از ۱۱۰۰ فروند است. این هواپیما در سال ۱۹۶۱ میلادی وارد خدمت شده وامروز در سال ۲۰۱۹ میلادی نیز همچنان با انجام چندین مرحله ارتقاء همچنان در بسیاری از نیروهای هوایی جهان از جمله خود آمریکا به خدمت مشغول است. شرکت آمریکایی نورثروپ سازنده این هواپیما است و از دیگر کاربران این هواپیما می توان به ترکیه، تایوان، آلمان، پرتقال و کره جنوبی اشاره کرد. هواپیمای جنگی معروف اف ۵ نیز بر اساس هواپیمای تی ۳۸ طراحی و ساخته شده است.
این هواپیما دو سرنشین داشته و از دو موتور توربوجت جی ۸۵ ساخت جنرال الکتریک نیرو می گیرد. سرعت نهایی این هواپیما حدودا ۱۳۰۰ کیلومتر بر ساعت، ارتقاع پروازی آن ۱۵ کیلومتر، برد عملیاتی آن ۱۸۰۰ کیلومتر و نرخ اوج گیری ان نیز ۱۷۰ متر در ثانیه است.
حضور محکم انگلیس در بازار با جت هاوک
انگلستان را می توان از پیشروان ورود به عصر هواپیماهای جت دانست. از اواخر جنگ جهانی دوم تا مدتی بعد از شروع جنگ سرد این کشور به عنوان پیشگام و پیشرفته ترین کشور جهان در بحث پیشران های جت برای هواپیماها فعالیت می کرد. با ورود رقبای تازه نفس مثل آمریکا و شوروی سابق انگلیس جایگاه سابق خود را از دست داد اما همچنان حرفهایی در این بخش برای گفتن دارد.
طرح جت های آموزشی – رزمی هاوک از شرکت BAE از آن طرح هایی است که سالهاست برای انگلیس ها منبع کسب درآمد بوده است. سری جت های آموزشی رزمی هاوک در مدل های مختلفی طراحی و ساخته شده اند و به کشورهایی مثل عربستان سعودی، استرالیا، عمان، مالزی، اندونزی و امارات متحده عربی نیز فروخته شدند. نمونه اولیه این هواپیما در سال ۱۹۷۴ میلادی برای اولین بار پرواز کرده است.
این جت دو سرنشین داشته و از یک دستگاه موتور توربوفن مدل Turbomeca Adour ساخت شرکت رویزرویس انگلیس نیرو می گیرد. این هواپیمای آموزشی رزمی توان رسیدن به سرعت نهایی حدودا هزار کیلومتر بر ساعت، ارتفاع پروازی ۱۳ کیلومتر، برد پروازی بیش از ۲ هزار کیلومتر در شرایط غیر رزمی و نرخ صعود ۴۷ متر در ثانیه را دارد.
آلفا جت محصول همکاری ژرمن ها و خروس های پاریسی
در دوره جنگ سرد بسیاری از کشورهای اروپای غربی به سمت همکاری مشترک در طرح های نظامی رفتند و از این طریق سعی در کاهش هزینه و زمان برای طرح های خود کردند. یکی از طرح های موفق در آن دوره هواپیمای جت آموزشی رزمی آلفا جت بود که به طور مشترک بین آلمان غربی و فرانسه توسعه پیدا کرد. این طرح توسط دو شرکت داسو از فرانسه و دورنیه آلمان غربی پیگیری شده و موفق شد در بازار های صادراتی نیز موفق ظاهر شود. حدود ۴۸۰ فروند از این هواپیما ساخته شده است و به کشورهایی مثل بلژیک، مصر، کانادا، کامرون، قطر، مراکش و نیجریه نیز صادر شده است.
این پرنده اولین پرواز خود را در سال ۱۹۷۳ میلادی انجام داده است.
این هواپیما که دارای دو سرنشین است از دو دستگاه موتور توربوفن مدل Larzac ساخت فرانسه بهره می برد. این موتور بر اساس کوشش مشترک دو شرکت فرانسوی یعنی SNECMA و Turbomeca ساخته شده است. سرعت نهایی این پرنده ۱۰۰۰ گیلومتر بر ساعت و برد پروازی رزمی آن در شرایط مطلوب در حدود نزدیک به ۱۱۰۰ کیلومتر و نرخ اوج گیری در این هواپیما نیز ۵۷ متر در ثانیه است.
جمهوری چک؛ بازیگر کوچک اما قدرتمند در جت های آموزشی
جمهوری چک به عنوان یکی از میراث داران شوروی سابق و بلوک شرق و پیمان ورشو از جمله کشورهایی است که شاید برای بسیاری از مخاطبان در بخش هوایی شناخته شده نباشد اما این کشور کوچک اروپای شرقی در بحث هواپیمای های آموزشی رزمی حرفهای بسیاری برای گفتن دارد.
طرح هواپیماهای آموزشی رزمی آلباتروس که توسط شرکت Aero Vodochody ساخته شده را می توان یکی از طرح های بومی و موفق در این بخش حساب آورد. طرح هایی مثل L-۳۹ آلباتروس و L-۵۹ سوپر آلباتروس از جمله پروژهای موفق این سری در تولید انبوه و بازار صادرات بودند. پروژه سوپر آلباتروس طرحی بود که با موتور بومی ساخت کارخانجات داخل چکسلواکی سابق ساخت شده و به دو کشور مصر و تونس صادر شد. این هواپیما اولین پروازش را در سال ۱۹۸۶ انجام داد.
این هواپیما با دو سرنشین از یک دستگاه موتور توربوفن Lotarev DV-۲ ساخت شرکت Považské Strojárne Letecké Motory در چکسلواکی سابق بهره می برد. این هواپیما به نسبت مدل ال ۳۹ از قدرت بیشتری در سازه، ارتقا کاکپیت و موتور قوی تر برخوردار است. سرعت نهایی این هواپیما ۸۶۵ کیلومتر بر ساعت، ارتفاع پروازی آن نزدیک ۱۲ کیلومتر، نرخ اوج گیری آن ۲۸ متر بر ثانیه و برد آن در حالت غیر رزمی با بیشترین حجم سوخت داخلی و منابع خارجی ۲ هزار کیلومتر است.
یاک ۱۳۰ از سرزمین تزارها آمد
برای علاقمندان به صنعت هوانوردی نام یاک ۱۳۰ اسمی آشنا است. این پرنده در سالهای اخیر تبدیل به هواپیمای جت آموزشی اصلی ارتش روسیه شده است و موفقیت های صادراتی را نیز تجربه کرده است. این هواپیما اولین پرواز خود را در سال ۱۹۹۶ انجام داده است. روسها بیش از ۱۷۰ فروند از این هواپیما را ساخته و به غیر از ارتش خود این کشور یاک ۱۳۰ به کشورهایی مثل الجزایر، بنگلادش، بلاروس، لائوس و میانمار نیز صادر شده است.
این هواپیما به دو دستگاه موتور توربوفن مدل AI-۲۲۲ ساخت شرکت روسی Salyut بهره می برد. این هواپیما برای آموزش خلبان هواپیماهای جنگی نسل جدید توسعه پیدا کرده است. این هواپیما دو نفر خدمه داشته و می تواند به سرعت نهایی هزار و شصت کیلومتر بر ساعت و ارتفاع ۱۲.۵ کیلومتر برسد. برد رزمی این هواپیما ۵۵۵ کیلومتر و نرخ اوج گیری آن نیز ۶۵ متر بر ثانیه است.
عقاب چینی به میدان آمده است
هواپیماهای اف ۷ از جمله موفق ترین طرح های چین در حوزه هوانوردی به حساب می آید. این جنگنده در حقیقت کپی از میگ ۲۱ روسی است. چینی ها اما این طرح را رها نکرده و در حرکتی یک مدل هواپیمای آموزشی رزمی پیشرفته را بر اساس آن توسعه دادند. هواپیمای JL-۹ که به اسم FTC-۲۰۰۰ ملقب به عقاب کوهستان نیز شناخته می شود طرحی چینی است که اولین پرواز خود را در سال ۲۰۰۳ میلادی انجام داده و به غیر از ارتش چین به کشور سودان نیز صادر شده است. این هواپیمای مافوق صوت با دو خدمه از یک دستگاه موتور توربوجت WP-۱۳ ساخت چین استفاده می کند.
این هواپیما می تواند به سرعت نهایی ۱.۵ برابر سرعت صوت رسیده و در وضعیت پرواز دائم در ارتفاع بالا به برد پروازی ۲۵۰۰ کیلومتر نیز برسد. این هواپیما می تواند تا ارتفاع ۱۶ کیلومتری از سطح زمین نیز بالا برود. نکته جالب این که چین یک مدل از این هواپیما را برای تمرین پرواز از روی ناوهای هواپیمابر توسعه داده و مدلی از این هواپیما به عنوان جنگنده چند منظوره نیز برای بازار صادرات عرضه شده است.
کاوازاکی برای سامورایی ها هواپیما ساخت
شرکت کاوازاکی ژاپن هواپیمای جت آموزشی T-۴ را برای ارتش این کشور ساخته است. این پرنده اولین پرواز خود را در سال ۱۹۸۵ میلادی انجام داده و ژاپنی ها بیش از ۲۰۰ فروند از انها را تولید کردند. از نظر ظاهری شاید بتوان گفت که طراحان ژاپنی از دو طرح هاوک انگلیسی و آلفا جت آلمانی/ فرانسوی برای طرح خود الهام گرفتند.
این هواپیمای دو نفره از دو دستگاه موتور توربوفن مدل اف ۳ ساخت صنایع سنگین IHI در ژاپن بهره می برد. این هواپیما در ارتفاع نزدیک به سطح دریا می تواند به سرعتی بیش از هزار کیلومتر رسیده و با سرعت ۵۱ متر در ثانیه اوج بگیرد و به ارتفاع نهایی ۱۵ کیلومتر برسد. این هواپیما توان پرواز تا فاصله بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر را نیز دارد.
ایران با یاسین به جمع سازندگان وارد شد
اما آخرین کشور اضافه شونده به جمع سازندگان بومی در این بخش، جمهوری اسلامی ایران است. طرح هواپیمای بومی یاسین که پیش از این با نام «کوثر۸۸» شناخته می‌شد، از جمله محصولات دفاعی در کشور است که تمامی مراحل طراحی، ساخت و تست آن توسط متخصصان داخلی و بر اساس نیازهای احصاء شده در حوزه آموزش خلبانی انجام شده است.
نخستین بار در فروردین‌ماه ۱۳۹۶ و در جریان بازدید رئیس جمهور از نمایشگاه دستاوردهای دفاعی، از این هواپیما به طور رسمی پرده‌برداری شد و پس از آن نیز در دو دور متوالی رویداد مهم هوانوردی جهان یعنی نمایشگاه ماکس روسیه در سالهای ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹، ماکت و مشخصات فنی این جنگنده به نمایش عموم درآمد.
از جمله ویژگی‌های بارز یاسین که آن را از رقبای خود متمایز می‌کند، برخورداری از دو دستگاه موتور توربوجت با قدرت رانش ۷ هزار پوند برای هر دو موتور است که آن را در رده قدرت موتور هواپیماهای جنگنده قرار می‌دهد. این موتورها ساخت ایران هستند.
میدان دید وسیع شاگرد در کابین جلو و استاد در کابین عقب به منظور تسلط بر عوارض اطراف خصوصا در هنگام نشست و برخاست با طراحی منحصر به فرد کابین خلبان و کانوپی از دیگر ویژگی‌های کوثر است. صندلی پران مدل Zero-Zero که قادر به عمل در ارتفاع و سرعت صفر است، از دیگر ویژگی‌های یاسین است. همچنین متحرک بودن تمام سکان افقی در قسمت انتهایی بدنه، یاسین را از نظر مانورپذیری، چابک تر و همچنین کمک خواهد کرد تا از حالت سقوط دورانی (اسپین) به راحتی خارج شود.
طرح یاسین در مدت زمانی در حدود یک دهه توسعه پیدا کرده و امروز گام مهمی در خودکفایی کامل کشور ما در بحث آموزش خلبانان جنگی برای پرواز با هواپیماهای رزمی پیشرفته برداشته شده است. لذا با توجه به محدودیت های فنی و صنعتی کشورمان و عدم همکاری هیچ کشور خارجی در این صنعت، رسیدن به چنین مرحله ای، قطعا یک افتخار بزرگ برای نیروهای مسلح و صنایع دفاع کشورمان است که در آینده نزدیک، حرف های زیادی را در این حوزه خواهد داشت.
